یأجوج و مأجوج در آینه ی تاریخ

منصور بزرگمهر

در کتب عهد عتیق دو نام یأجوج و مأجوج برای نخستین بار در کتاب حزقیل بخش ۳۸ بصورت گوگ Gog و ماگوگ Magog آمده اند، جاییکه گوگ نام یک شاه و ماگوگ نام سرزمین او است. در کتاب حزقیل هویت تاریخی گوگ روشن نیست ولی بر پایه اسناد تاریخی این نام می تواند معادل نام جیجز Gyges پادشاه لیدی Lydia (کرانه غربی ترکیه امروز) باشد که حدود ۶۸۷ تا ۶۵۲ پ.م فرمانروایی می کرده و شخصیتی کاملاً تاریخی است تا جاییکه از خود کتیبه ای بجای گذاشته (تصویر بالا) که در موزه بریتانیا نگهداری می شود. نام بومی جیجز در لیدی گوگس بوده که در لیدیایی بصورت کوکس نوشته می شده زیرا در لیدیایی خیلی وقتها گ:g را ک:k تلفظ می کنند، همچنین معادل یونانی و آشوری آن نیز به ترتیب گیگس و گوگ است. البته تبدیل گ:g به ج:j در انگلیسی و همچنین تبدیل آن به ج:j و ی:y در عربی امری است پربسایند، در نتیجه تبدیل گوگس به جیجز و یأجوج در انگلیسی و عربی قابل توضیح است. نام سرزمین ماگوگ در کتاب پیدایش بخش ۱۰ بعنوان نوه نوح مطرح شده اما با در نظر گرفتن معنی سرزمینی آن در کتاب حزقیل می شود گفت که داستان گوگ و ماگوگ بعدها با داستان نوح یا همان اوتاناپیشتوم سومری در کتاب پیدایش در هم آمیخته و تحریف شده است، زیرا در کتیبه های آشوری جیجز پادشاه لیدی را گوگ gog و سرزمینش را مت-گوگو mat-gugu ثبت کرده اند. از اساطیر مذهبی عهد عتیق یهود که بگذریم، بر پایه علم تاریخ در لیدی سه دودمان به فرمانروایی رسیده اند: مئیون ها Maeonians، هراکلیایی ها Heraclids و مرمِیدها Mermnades. جیجز که یک مِرمِید بود ابتدا محافظ کاندائُلیس Candaules شاه هراکلیایی لیدی بود ولی پس از کشتن وی جانشینش شد و دودمان شاهی مرمیدها را بنیان گذاشت. وی در جنگی سرنوشت ساز با کمک نظامی آشور پادشاهی فریجیه در آناتولی را برانداخت و کیمریهای آریایی را بطور موقت شکست داد. اما در نهایت بخاطر همکاری نظامی با فرعون مصر پسامتیک یکم Psamtik I حمایت نظامی آشور را از دست داد و در جنگ با دوگدامی Dugdammi پادشاه کیمریها -که احتمالاً نیاکان مادها و پارسیان بوده اند- جان خود را از دست داد و فرزندش آردیس Ardys جانشین وی شد. دولت آشور سال ۶۰۹ پ.م توسط دولت ماد و متحدانش از میان رفت اما سرزمین لیدی همچنان در نزد میانرودانی ها و آرامی ها با نام ماتگوگو (ماگوگ) شناخته می شد. پس از آردیس، سادیاتس Sadyattes، الیاتس Alyattes و کروزوس Croesus بر تخت لیدی نشستند. آنها در آغاز لیدی را در برابر کیمریان نگه داشتند اما سرانجام لیدی توسط کوروش بزرگ ضمیمه شاهنشاهی هخامنشی شد.