کاتافراکت‌ها سواره نظام سنگین اسلحه در ایران باستان اند که وظیفه اصلی شان درهم شکستن پیاده نظام و از بین بردن آرایش سواره نظام سبک اسلحه و تهاجم بوده است. برخی مورخان آنها را اولین شوالیه های تاریخ جهان دانسته اند، چون از زره های سنگین و درخشان اشرافی بهره می برده اند. ایرانیان نزدیک به ۱۲۰۰ سال از دوران باستان تا قرون وسطی، از شوالیه های کاتافراکت بهره می بردند.
به قلم:منصور بزرگمهر
کاتافراکت‌ها سواره نظام سنگین اسلحه در ایران باستان اند که وظیفه اصلی شان درهم شکستن پیاده نظام و از بین بردن آرایش سواره نظام سبک اسلحه و تهاجم بوده است. برخی مورخان آنها را اولین شوالیه های تاریخ جهان دانسته اند، چون از زره های سنگین و درخشان اشرافی بهره می برده اند. ایرانیان نزدیک به ۱۲۰۰ سال از دوران باستان تا قرون وسطی، از شوالیه های کاتافراکت بهره می بردند.
واژهٔ کاتافراکت از دو بخش κατά بمعنی سراسر/همگی و φρακτός بمعنی “پوشیده” ساخته شده که روی هم به معنای سراسر پوشیده شده است. در فارسی میانه نیز آنرا zrēh-patmôxt بمعنی زره پوش گفته اند. جنس زره ها از فلزهای گوناگونی مانند طلا، نقره و روی بود. بخاطر همین عباراتی مانند زرین جوشن، سیمین جوشن و رویین تن در متون تاریخی و ادبی ایران رواج داشته است.
اما نام باستانی زره طلایی مرد سکایی چه بوده است؟
در زبان ایران باستان به زره طلایی zairi-zaradah و به دارنده زره طلایی zairi-vari می گفته اند که در ایرانی میانه و نو به زرین زره و زریر zarir تبدیل شده اند. “زریر” نام شاهزاده آریایی (محتمل سکایی) پسر لهراسب و برادر گشتاسب بوده که به زرتشت ایمان آورده است. وی در یکی از جنگهای دینی آریایی ها و تورانیان با تیر زهرآلود بیدرفش تورانی کشته می شود. نام زریر ساختاری همانند نامهای “دبیر” dipi-bara؛ گنجور ganja-bara؛ رنجور ranja-bara و کرتیر kərəti-vari “دارنده جامه/جامه دار” دارد و بنظر می رسد که لقب وی باشد نه نامش.
برخی معتقدند جنگ های دینی دوره زرتشت همزمان با مادها (حدود ۲۷۰۰ تا ٢۴۰۰ سال پیش همزمان با ساخت زره سکایی) در مرز توران، خوارزم و سغد، در شرق حوزه خوارزم باستان رخ داده اند. در نتیجه زریر در مرز شرقی خوارزم جایی در جنوب شرقی قزاقستان و شمال قرقیزستان (نزدیک تپه ایسوک کورگن محل یافتن زره سکایی) در جنگ با تورانیان کشته شده، سپس ارجاسپ شاه توران و سپاهش شهر بلخ در غرب خوارزم (ازبکستان) را فتح نموده و زرتشت را در آنجا به قتل رسانده اند، نه در بلخ افغانستان. همچنین، در شاهنامه لهراسپ با فرزندش گشتاسپ دچار اختلاف می شود و گشتاسپ برای پناهندگی راهی روم (هروم hrôm در پهلوی بمعنی یونان و روم) می شود اما لهراسپ پشیمان شده زریر برادر کوچکتر را بدنبالش فرستاده تا او را باز گرداند. این روایت بطور ضمنی همزمانی دوره زرتشت با دوره تاریخی ماد و یونان را تأیید می کند. نتیجه اینکه با توجه به داده های بالا ممکن است، این زره از آن زریر شاهنامه و اوستا باشد.
