تورم پنهان در اقتصاد ایران

به قلم: هومان یوسفی

کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی دانشگاه شهید چمران اهواز

تورم در فرهنگ لغت علامه دهخدا به معنی باد کردن و ورم کردن آمده است. تعریف اقتصادی تورم بی ارتباط به معنی لغوی آن نیست، اگرچه به برکت مشکلات عدیده مردم طی دهه های گذشته، غالب مردم با بسیاری از اصطلاحات سیاسی، و اقتصادی آشنا شده اند ولیکن در این یادداشت پس از تعریف آکادمیک واژه تورم به اصطلاح تورم پنهان خواهیم پرداخت که شاید کمتر از واژه تورم شنیده باشیم.

تورم(لاتین:Inflation) در علم اقتصاد به افزایش سطح عمومی پول اطلاق می‌شود. در تعریف دیگر که شاید برای عوام قابل هضم تر باشد، تورم افزایش سطح عمومی قیمت هاست. از عمده ترین علل افزایش نرخ تورم، افزایش حجم پول نزد مردم است لذا دولت‌ها از دیرباز در راستای تقویت قدرت خرید مردم، بجای پرداخت وجه نقد، اقدام به وضع سوبسید بر کالاهای اساسی می‌کردند.

در دهه ۸۰ بحث پیرامون یارانه انرژی و کالاهای اساسی توسط دولت بالا گرفت و ضرورت اصلاح ساختار پرداخت یارانه در ایران مورد بحث قرار گرفت.  با روی کار آمدن دولت نهم پروژه بزرگ و غیرکارشناسانه هدفمند سازی یارانه ها کلید خورد. موافقان این طرح بر این باور بودند چون دهک های پر مصرف سهم بیشتری از بیت المال می برند لذا باید یارانه انرژی نقدا به مردم پرداخت شود تا خود مدیریت کنند و سوبسید کالاها و انرژی عادلانه تر تقسیم شود.

علی رغم هشدارهای زیاد اقتصاددانان، طرح مذکور تصویب و به اجرا درآمد. سیل نقدینگی موجود در بازار، قیمت کالاها و خدمات را به پرواز درآورد و در کمتر از یک روز قیمت برخی کالاها دوبرابر شد.

تب تورم در ایران از دیرباز بالا بوده دولت ها یکی پس از دیگری گوی سبقت را در ثبت رکورد شاخص تورم از هم ربوده اند. اما تورم پنهان که موضوع این یادداشت است در کارنامه هیچ کدام از دولت ها و آمار و ارقام نیامده است.

قدر مسلم برای همه پیش آمده که در هم نشینی ها از مزه بسیار خوب یک کیک یا بستنی یا…..در قدیم سخن گفته اید.  یا با باز کردن یک پنیر از کم شدن محتوای آن شوکه شده اید.  یا باد چیپس ها بیشتر شده و علی رغم بسته بزرگ آن، تنها با چند تکه سیب زمینی در ته آن مواجهه شده اید، که بزرگی این بسته خالی، خود جای سوال است. همه اینها و بسیاری مثال از این دست که مجال برشماری آن نیست، تورم پنهان است که در آمار جایی ندارد.

شرکت های مواد غذایی در تورم فزاینده کشور سه راه پیش روی خود دارند: اولین راه که بیش از ۹۰ درصد شرکت ها این راه را انتخاب می‌کنند این است که شرکت همزمان با افزایش قیمت کالای خود، از حجم و کیفیت آن بکاهد تا بتواند در بازاری که روز به روز قدرت خرید مصرف کننده کم می‌شود کماکان قادر به ادامه حیات باشد.  دومین راه کم کردن حجم کالا است. در این روش به علت ماهیت کالا، راهی برای کاهش کیفیت نیست لذا شرکت تنها به کاهش حجم اقدام می‌کند.

سومین راه که احتمالا تعداد بسیار کمی از شرکت ها برمی‌گزینند تنها اکتفا به افزایش قیمت است. در دو روش اول دو تورم پنهان مشاهده می‌شود. به این معنی که مصرف کننده با مراجعه به فروشگاه پنیری می‌خرد که ماه گذشته ارزان‌تر خریده در اولین برداشت تصور می‌کند این کالا مثلا ۱۰ درصد تورم داشته است. اما فردای آن روز هنگامی که برای صرف صبحانه پنیر را باز می‌کند متوجه کم شدن آن می‌شود و شاید متوجه هم نشود او احتمالا متوجه تفاوت مزه و کیفیت این کالای خوراکی نشود چرا که کاهش کیفیت و کمیت بسیاری از این مواد غذایی بعضا آهسته اما مستمر و روزانه است. خلاصه اینکه تورم به مراتب از آنچه احساس می‌شود و در آمار دیده می‌شود بالاتر است و اگر کالاها و خدمات به همان کمیت و کیفیت سابق عرضه شوند قیمت آنها قطعا با درصد بسیار زیادی، گران‌تر عرضه می شوند.

سخن کوتاه آنکه در تورم پنهان بخشی از افزایش قیمت توسط مصرف کننده احساس نمی‌شود.