چشم و هم چشمی ها در برپایی آیین های سوگواری هیچ سودی برای متوفی ندارد

گفت و گو / پدرام طاهری

چند سالی است نقد اجتماعی و آسیب شناسی باورهای نادروست اجتماعی و فرهنگی در محتوای قلم نویسندگان و کنشگران فرهنگی و هنری بختیاری با صراحت بیشتر مطرح و افزایش یافته است و این رویکرد اجتماعی به نظر می رسد نتایج مثبتی در پیشرفت و توسعه انسانی، شهرها و نیز شهروندان بختیاری به همراه داشته باشد. یکی از این باورهای اجتماعی برگزاری مراسم های باشکوه فاتحه خوانی برای از دست رفتگان است و شاید بتوان آن را آیین باشکوه مرگ اندیشی نامید و از سویی دیگر تنها ابزار ارتباطی و گردهمایی های سنتی باز مانده از ارزشهای سنتی جامعه بختیاری بوده که از تحولات مدرنیزم تاثیر نپذیرفته است. به هر روی جایگزین کردن آداب، اندیشه ها و ابزارهای مدرن با ابزارهای سنتی کار فرهنگی حساس و حساب شده ای است که اگر ابزارهای مدرن اجتماعی دقیق جایگزین و پی ریزی نشوند خود موجب بحران هویت می شود.
در پی نشست های اخیری که در شهرستان ایذه ـ حسینیه امام سجاد با حضور کنشگران فرهنگی،هنری و نشست های دیگری که با حضور معتمدین،چهره های دانشگاهی و بزرگان ایلی این شهر با موضوع انجام اقدامی جدی برای عبور از این باورهای پر هزینه اجتماعی صورت گرفته است پایگاه اینترنتی تارنمای جنوب با نوربخش احمدزاده پژوهشگر شاهنامه و کنشگر فرهنگی قوم لر به گفت و گو نشسته است.

نوربخش احمدزاده متذکر می شود: چشم و هم چشمی های کشنده در برگزاری مراسمات عزاداری صدای همه را در آورده است، رسم های پرهزینه ای که شوربختانه هر روز پررنگ تر می شود و سودی برای متوفی ندارد، بازماندگان ما حق حیات دارند و چرا باید تا چند سال هزینه ی سرسام آور مراسمات عزیزان از دست رفته خودشان را بپردازند.

متن کامل این گفت و گو در رسانه پژوهشی و مردم شناسی تارنمای جنوب به آگاهی علاقمندان مباحث فرهنگ می رسد.

۱_آقای احمدزاده چه ضرورتی شما را بر آن داشت تا یک آیین و سنت را به چالش بکشید؟

به نام خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه بر نگذرد

خرد رهنمای و خرد دلگشای
خرد دست گیرد به هر دو سرای

کسی کو خرد را ندارد ز پیش
دلش گردد از کرده خویش ریش

با درود به پیشگاه شما چند وقتی ست که با چند تن از همتباران پیرامون یک مشکل و معضل بزرگ ایلی یا بهتر است بگوییم اجتماعی سخن می گوییم و تصمیم گرفتیم که این موضوع را با مردم در میان بگذاریم به همین خاطر دست به قلم بردیم و امیدوار بودیم که در سایه خرد جمعی به یک راه حل درست و منطقی برسیم تا شاید باری از دوش خسته و ناتوان مردم این سرزمین برداریم همه باور داریم که مرگ همه ما روزی فرا خواهد رسید و هیچ کس تا جاودان در پهنه گیتی نخواهد زیست اما مسئله این است که پس از مرگ هر کدام از ما بازماندگانی داریم که حق حیات دارند و باید بتوانند به زندگی برگردند
ادامه تحصیل بدهند، ازدواج کنند و آینده ای برای خویش بسازند
نه اینکه تا سال ها در پی جبران مشکلات ناشی از هزینه های فاتحه درگذشتگان خویش باشند شما بهتر از ما می دانید و آگاهی کامل دارید
که مشکلات جانکاه اقتصادی هر روز بدتر از دیروز رخ می نمایاند و روح و روان مردم را می آزارد و این موضوع بر دردمندان جامعه و انسان های آگاه و خردمند پوشیده نیست. گرانی های افسار گُسیخته از یک طرف، بیکاری و فقر روز به روز بیشتر و بیشتر شرایط زندگی را سخت می کند از سوی دیگر افزایش جمعیت ، زندگی ماشینی و به همان نسبت بالا رفتن آمار مرگ و میر و افزایش هزینه های سرسام آور زندگی و چشم هم چشمی های کشنده در برگزاری مراسمات عزاداری صدای همه را در آورده است و رسم های پر هزینه ای که شوربختانه هر روز پر رنگ تر میشود بدون اینکه هیچ سودی به حال متوفی داشته باشد امروز وقتی کسی عزیزی را از دست می دهد با قلبی شکسته از اندوه عزیز از دست رفته اولین فکری که ذهنش را درگیر می کند و حیاتی ترین موضوع اش میشود، چگونگی برگزاری مراسم است ، کیفیت و تعداد غذا و چگونگی فراهم کردن اسباب این کار در شرایط سخت اقتصادی و روحی است. همگی شاهد بودیم که در ایام کرونا که امکان برگزاری رسمی مراسم وجود نداشت، برگزاری مراسمات مختصر و کنترل شده هیچ اشکالی را هم ایجاد نکرد پس ما می توانیم در کنار هم از این مشکل فعلی عبور کنیم و تصمیم بهتری را اتخاذ کنیم.

۲_ آیا پیش از شما کسان دیگری هم اقدامی برای ترمیم این عادت اجتماعی نادرست انجام داده بودند؟

به هر روی تغییر راه و رسم زندگی ، آیین ها و سنت ها همیشه با انسانها بوده و انسانها از آغاز زندگی به دنبال شرایط مطلوبتری ، از برخی باورهای که سنت های رایج شده بودند دست کشیده اند و عبور کرده اند. مثال در شاه نامه هم ما می بینیم از انسان نخستین شاه نامه کیومرث گل شاه ، یاگَرشاه، پادشاه کوهستان هم ما شاهد اصلاحات و تغییرات هستیم پس بشر از آغاز پیدایش همیشه به دنبال شرایط بهتری بوده هست و خواهد بود در روزگار ما هم بله خوشبختانه خیلی از طوایف در استان، شهرستان و دیگر مناطق سالهاست با نشست ریش سفیدان، نخبگان و جوانان این شرایط را سرو سامان داده اند و مجالس را به صورت نشست و برخاست برگزار می کنند ساده بگویم باید بپذیریم که امروز کار به استخوان رسیده است و مردم خودشان باید فکری به حال خودشان بکنند، برگزاری مراسم های با هزینه های چند ده میلیونی هیچ سودی به حال هیج کس ندارد نه به حال درگذشتگان و نه بازماندگان خیلی ها را سراغ داریم که بعد از درگذشت عزیزانشان خانه خراب شده اند خانه فروخته اند ، مستاجر شدند فقط برای اینکه بتوانند پای چشم هم چشمی دیگران بایستند، تنها و تنها برای اینکه هزینه های خیرات را بپردازند
باید از یک جای جلوی رسم های پرهزینه را گرفت جان مردم به لب آمده است خیراتی که به دست نیازمندان واقعی هم نمی رسد و همه کسانی که در مراسم شرکت می کنند نیازمند این وعده های غذایی نیستند و گاهی به اصرار صاحبین عزا دستی به سفره می برند و معولا ۵۰ درصد غذا نیمه خورده باقی مانده و حواله کسیه های زباله میشود
کافی ست هر کدام از ما بعد از هر مراسم گوشه ای از محل برگزاری مراسم بایستیم و شاهد قامت های خمیده در سطل های زباله باشیم…

پس خیرات به دست صاحب اصلی اش هم نمی رسد

اگر کسی قصد کار خیر داشته باشد راه های بهتری هم وجود دارد
تهیه جهیزیه ، کمک به کودکان کار، زنان بی سرپرست تجهیزات بیمارستانی دست گیری از نیازمندان فامیل و غیره.‌‌..

۳_ درصورتیکه این پیشنهاد شما با اقبال مردم و گروه هدف روبرو بشود چه راهکار یا پیشنهادی برای کمک به اقشار آسیب پذیر دارید؟

خوشبختانه این طرح و ایده با اقبال و استقبال اکثریت مردمان نجیب شهرستان قرار گرفته و همه بزرگان و نخبگان در همه تیره ها و طوایف با برگزاری نشست هایی پیمان نامه های نوشته اند و در حال اجرای آن هستند وقتی هزینه های سنگین مراسم ها از دوش خانواده عزادار برداشته شوند ازطریق رسم خوب سرباره که نیاکان برای ما به یادگار گذاشته اند می توانیم بخشی را با نظرصاحب عزا و به اختیار در امور خیر هزینه کند البته این هم یک پیشنهاد است و کاملا اختیاری است
نکته مهم و قابل استناد دیگر اینکه با بررسی های انجام شده در هیچ کتاب دینی و ملی به این شیوه برگزاری مراسم فاتحه خوانی که ما برگزار می کنیم اشاره ای نشده است پیش تر هم اشاره کردم می توان با کمک به خرید یک آب سرد کن ، خرید نوشت افزار برای کودکان نیازمند و بی سرپرست اقدامات خوبی انجام داد.

۴_ در پیشبرد این طرح انتظار شما از کدام اقشار جامعه بیشتر است؟

به نکته بسیار مهمی اشاره فرمودید

ای که دستت می رسد کاری بکن

وظیفه کسانی که شرایط مالی بهتری دارند بسیار مهم و حیاتی تر است زیرا اگر این بزرگواران به این طرح به پیوندند مایه دلگرمی کسانی خواهد شد که از نظر مالی شرایط متوسط تری را دارند و مجبورند به خاطر حرف مردم پای مشکلات بعد از مراسم بمانند و بسوزند پس انتظار ما از کسانی که وضعیت بهتری دارند بیشتر است.

۵_ اگر امکان دارد به بند های این طرح و پیمان نامه های آن اشاره کنید.

یکی از مهترین بندهای این قرار داد حذف تیر اندازی در مراسم خاکسپاری است که شوربختانه در روزگار ما شاهد عوارض و مشکلات زیاد این رسم پر خطر بوده ایم که تعدادی از همتباران را در این راه بی گناه هم در سور و هم در سوگ از دست داده ایم در گذشته رسم بر این بود وقتی عزیزی را از دست می دادیم تامدت ها کسی دست به تفنگ نمی برد اما شوربختانه امروز این رسم پرخطر جایگزین آن شده که امیدواریم با اجرای این طرح کم کم این رسم برداشته شود.
از دیگر بند های این قرار داد ها حذف طبخ خوراک در روز خاکسپاری ، هفتمین، چهلمین و سالگرد بوده و خوشبختانه استقبال خوبی شده البته برای مهمانانی که از راه دور مراجعه می کنند در حد معقول پذیرایی خواهد شد. در ادامه هم اشاره کرد ه ایم به حذف خواننده مراسمات که مورد توافق قرار گرفت چون اخیرا شاهد هستیم برخی محدود البته از خوانندگان هزینه های بالای را دریافت می کردند هر چند بر این باوریم که این قشر زحمت کش هنرمندان هم باید حمایت شوند و امیدواریم جلساتی بین خود این عزیزان برگزار شود و این امکان فراهم شود تا از این عزیزان هم در بخش های دیگری حمایت شود. موضوع بعدی که پیشنهاد شد حذف سنگهای گران قیمت بود که امیدواریم این هم فرهنگ سازی بشود و ما شاهد هدر رفت این سرمایه ها در این بخش نباشیم این هزینه های کمر شکن باید صرف بازماندگان در راه کسب علم برای داشتن آینده ای بهتر شود زندگی که این روزها
سخت تر از زهر می گذرد در کام مردم پس بهتر است مرگ را سخت نگیریم.

و سخن پایانی شما؟

در پایان سخنم را با دوبیت جهان شمول حکیم خردمند توس به سرانجام می رسانم

آنجاییکه خداوندگار سخن پارسی می فرماید:

ز روز گذر کردن اندیشه کن
پرستیدن دادگر پیشه کن

به نیکی گرای و میازار کس
ره رستگاری همین است و بس