به قلم منصور بزرگمهر در متون باستانی پیش از هخامنشیان، نه خبری از واژه خلیج هست و نه صفاتی مانند فارسی و عربی برای توصیف آن. در زبان سومری که به دریا a-ab-ba گفته اند، نهایتاً باید به عبارتی معادل دریای سفلی اکتفاء کرد که در متون اکدی بصورت tāmtu šaplītu با معنی تحت اللفظی […]
به قلم منصور بزرگمهر
در متون باستانی پیش از هخامنشیان، نه خبری از واژه خلیج هست و نه صفاتی مانند فارسی و عربی برای توصیف آن. در زبان سومری که به دریا a-ab-ba گفته اند، نهایتاً باید به عبارتی معادل دریای سفلی اکتفاء کرد که در متون اکدی بصورت tāmtu šaplītu با معنی تحت اللفظی “دریای پایینی” بازتاب یافته است.
اما بعد از اکد باستان هنگامی که آشوریها قبایل دشمن خود را کلده(غارتگر/دزد) نام نهادند و آنها را از منطقه ای به نام ختی ḫatti (شمال سوریه و جنوب ترکیه) به سوی جنوب عراق کوچ دادند تا از مزاحمت آنها در شمال رهایی یابند. از بخت بد آشور همین کلده ایها که زبان خود را فرو گذاشتند و بابلی سخن گفتند، در اعتلاف با بابلی ها دولت کلده را در جنوب عراق تشکیل دادند.
در نتیجه از این به بعد آشوریها از عبارتهای tāmtu rabītu ša Kaldi و tāmtu ša kurKaldi بمعنی دریای کلده یا دزد استفاده نمودند. اگرچه دولت آشور بعدها توسط همین کلده و ماد ازهم فرو پاشید، ولی دیری نگذشت که هخامنشیان جهانگیر شدند و عبارت draya tya hačā Pārsā aitiy بمعنی “دریایی که از پارس می آید” در متون سیاسی و اداری جایگزین عبارت آشوری شد.
این عبارت که در کتیبه یادبود احداث کانال سوئز توسط داریوش در مصر آمده است، دارای تحریری ایلامی است که همین عبارت را به رسمیت شناخته است، در زبان ایلامی بجای واژه دریا از سومروگرام KAM بهره گرفته اند. شوربختانه ویراست بابلی کتیبه از بین رفته است، اما عبارت دریای پارس در تحریرهای فارسی باستان، ایلامی و هیروگلیف (پشت سنگ یادبود) آمده است. ذکر دریای پارس در همه تحریرها نشان از رسمی بودن و رواج عبارت دریای پارس در آنزمان دارد، زیرا اگر اینگونه نبود معادلهای آن در تحریرهای دیگر کتیبه یادشده متفاوت می بود.
مثلاً نام اهواز در تحریر فارسی کتیبه بیستون هوجیا hujiya ولی در تحریر ایلامی هتمتی hatamti آمده که باهم متفاوت اند، زیرا ایلامیان عنوان هوجیا را بخاطر تسلط سیاسی سابق بر اهواز به رسمیت نمی شناختند. این سنگ یادبود گرانیتی که با عنوان Shaluf Stele و کتیبه آن با کوته نوشت DZc شناخته می شود، حدود ۲۰ مایلی کانال سوئز نزدیک پایگاه هوایی کبریت در ۱۲۵ کیلومتری قاهره توسط شارل دو لوسپ کشف شده است.
عبارت دریلی پارس به متون یونانی، لاتین، عبری و عربی نیز راه یافت، که در عربی بصورت البحر الفارس بمعنی دریای فارس به کار رفت ولی در دوره تجدد، زبانهای عربی و فارسی از واژه خلیج برای معادلسازی واژه لاتین gulf استفاده نمودند و عبارت خلیج فارس جایگزین عبارات دریای فارس و بحر فارس شد.
