برخی معتقدند که گرگیعان بمعنی دق الباب (در زدن) است زیرا هنگام برگزاری این آیین در خانه مردم را می زنند. اما ناگفته نماند که واژه گرگیعان در واژه نامه های عربی معتبری مانند المنجد دارای معادل فصیح قرقیعان نیست و این صورت در سالهای اخیر درست شده است.
به قلم: منصور بزرگمهر
آیین گره گشان که در بوشهر به آن گره گشو و گلِی گشو می گویند (ویژگی های فرهنگی، فصل سوم، استان بوشهر : ۶۷) و در خوزستان با نام های ثوابه، جوابه و هفت مجتو نیز شناخته می شود در عربی به گرگیعان معروف است. این آیین از آیینهای مردم حوزه خلیج فارس است.
برخی معتقدند که گرگیعان بمعنی دق الباب (در زدن) است زیرا هنگام برگزاری این آیین در خانه مردم را می زنند. اما ناگفته نماند که واژه گرگیعان در واژه نامه های عربی معتبری مانند المنجد دارای معادل فصیح قرقیعان نیست و این صورت در سالهای اخیر درست شده است. در این واژه نامه ها فقط به فعل قَرقَعَ بمعنی صدای مهیب دادن اشاره شده است، مثلاً صدای برخورد دو شیء بزرگ آهنی (لویس معلوف. ترجمه اردستانی ۱۳۷۷ : ۸۷۶).
حتی وجود چهار حرف در فعل قرقع گویای غیرعربی بودن این فعل کم کاربرد عربی است چون اغلب بن های چهارحرفه در زبان عربی ریشه غیرعربی دارند. از همین رو ممکن است عبارت گرگیعان تحریفی عربی از واژه فارسی گره گشان در گویش بوشهری باشد، زیرا در عربی محلی وامواژه ها بنحو شدیدی تحریف می شوند، مثلاً واژه پارتی party بمعنی رشوه در عربی محلی ایرانی به برطیل barțīl تبدیل شده است یا نام شورلت مونته کارلو monte carlo به متکار metkâr و منتکار mentekar مبدل و برای همه خودروها بکار می رود، و واژه ریولور revolver بمعنی هفت تیر به ورور warwar تبدیل شده است.
و اما گره گشان در شب ۱۵ رمضان، جهت بزرگداشت زادروز امام دوم شیعیان ع توسط کودکان شیعه و با گردآوری شیرینی، نقل، آجیل و انواع بنشن بو داده، برگزار می گردد. مادران این کودکان شیعه بوشهری جهت گردآوری کمک های همسایگان، برای کودکان خود کیسه هایی پارچه ای دوخته که بوسیله بندی به گردن آویزان می کنند، سپس کودکان در کوچه ها راه افتاده و با خواندن سرود در خانه ها را می زنند و طلب یاری می نمایند (وبسایت صدا و سیمای بوشهر).
نکته این است که مفهوم گره گشایی در این آیین بسیار مهم است، بدآن جهت که شیعیان معتقدند گره گشایی و بخشندگی از صفات بارز امام حسن ع بوده و وی را کریم آل طاحا و گره گشا می خوانند، در نتیجه از لحاظ مفهومی نیز تبدیل عبارت گره گشان به گرگیعان در عربی فرایندی واقعی به نظر می رسد. شوربختانه آیین گرگیعان توسط کمیته دائمی فتوای عربستان به ریاست عبدالعزیز بن عبدالله بن باز در فتوای شماره ۱۵۵۳۲ حرام و ممنوع اعلام شده است.
همچنین، آیینی شبیه به گره گشان یا گرگیعان به نحوی ساده تر و بدون به کارگیری نام خاصی، طی ماه محرم و شبهای رحلت امام علی ع توسط کودکان شیعه جهت گردآوری مساعدت برای برپایی تکایای عزاداری برگزار می گردد. این سبک از سوگواری نیز ریشه در آیینهای مردم جنوب ایران دارد. این آیین کودکان و نوجوانان شیعی یادآور آیین قاشق زنی ایرانیان (علیرضا قبادی، ۱۳۸۶: ۲۹) و حتی آیین اول قهاره لرها (حمید ایزدپناه، ۱۳۸۱ : ۴۰) در شب یلدا است، چون از نظر اجرا بسیار شبیه بهم هستند. در واقع، طی برگزاری آنها جوانان برای دریافت هدایا و پول راهی خانه های مردم می گردند.
همچنین، از نظر تاریخی نیز این آیین یادآور آیین باریابی مردم به ویژه شخصی تحت نام خجسته (امروزه مبارک) جهت دریافت هدیا و انعام نوروزی در دربار ساسانی در نوروزگاه است (ژاله آموزگار، ۱۳۸۶ : ۲۶۴). گویا زمان برگزاری این آیین ها بخاطر عدم دقت تقویم تا دوره سلجوقی از زمان اصلی به زمان دیگری انتقال یافته است و در دوره های بعد بعنوان آیینی اسلامی در حاشیه خلیج فارس که در قدیم بیشتر ایرانی نشین بوده است بومی سازی شده اند. یادآور می شوم که سوای رواج گویشهای ایرانی در حاشیه جنوبی خلیج فارس، در سالهای اخیر در اثر اهتمام کشورهای جنوب حوزه خلیج فارس به کاوشهای باستانشناختی (نبیل یوسف)، اسناد مهمی درباره ایرانی نشین بودن این منطقه از دوره هخامنشی تا ادوار اسلامی کشف شده است (علیرضا خسروزاده، ۱۳۹۱ : ۶۳-۸۱) در نتیجه نفوذ آیینهای ایرانی در سواحل جنوبی خلیج فارس امری بدیهی به نظر می رسد.
منابع :
ویژگی های فرهنگی استان بوشهر-فصل سوم : file:///C:/Users/caspiancafe/Downloads/059-071-C110307.pdf
آیین گره گشو در بوشهر- وبسایت صدا و سیمای بوشهر: http://boushehr.irib.ir/-/%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D8%B1%D9%87-%DA%AF%D8%B4%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1
کتاب المنجد فی اللغه العربیه (واژه نامه عربی فارسی)
فصلنامه فرهنگ مردم ایران- مقاله دکتر علیرضا قبادی درباره نوروز همدانی- بخش قاشق زنی
کتاب فرهنگ لری استاد حمید ایزدپناه
کتاب فرهنگ زبان و اسطوره دکتر آموزگار
مقاله حضور پارتیان در جنوب خلیج فارس دکتر علیرضا خسرو زاده
مقاله دراسه تحلیلیه لخاتم اخیمنی : دکتور نبیل یوسف شیخ محمود : http://www.alwahamag.com/?act=artc&id=39#
