الفه، آیین پذیرایی از فره وشی ها 

به قلم:منصور بزرگمهر

بنابر باور آریاییهای باستان جشن نوروز یا معادل مزدیسنایی آن جشن رپیتوین، گاه رستاخیز است. این رستاخیز جهان مادی و جهان فرامادی، از جمله فروهرها را در بر می گیرد. ایرانیان باستان بر این باور بودند که فروهرها یا روان مردگان در ده روز واپسین سال به زمین باز می گردد و تا روز نوزدهم فروردین که در گاهشماری زرتشتی روز فروهر است خانواده خود را به مدت یک ماه در آیین های نوروزی همراهی می کنند.

از همین رو آیینهای بسیاری دراینباره آفریده شد. برای نمونه، پشت بام یا جلوی سیاه چادر آتشی درست میکردند تا فروهرها خانه خود را بیابند، یا برای خشنودی آنها چند شب جلوی خانه یا سیاه چادر فانوس آویزان می نمودند. همچنین، برای خرسندی آنها خانه ها و سیاه چادرها را پاکیزه نگاه می داشتند.   اما آیین دیگر این بود که یا در خانه یا در آرامستان بر روی آرامگاه درگذشتگان به اندازه توانشان خوان رنگینی می گستردند تا از فروهرها پذیرایی کنند.

آنها باور داشتند که در هنگام پذیرایی از فروهرها اگر روی خوراکیها دست بگذارند و نیایش کنند و آهنگ کنند که این خوراکی برسد به دست درگذشتگان، خداوند بدآن خوردنیها فزایندگی خواهد داد و مرده ها تا یکسال از این اندوخته بهره مند خواهند شد.

آیین الفه alafā دقیقاً بمعنی “آیین اندوختن” است. واژه الفه یک واژه باستانی ایرانی است که از مشتقات فعل فارسی الفیدن alfīdan است.

فعل الفیدن خود تصحیفی از فعل الفغدن alfağdan بمعنای اندوختن است با تبدیل -ağ- به -ī- از ریشه ایرانی باستان tvag* بمعنی اندوختن، با قابلیت تبدیل t به đ و d و سپس L در زبانها و گویشهای ایرانی و دریافت پیشوندهایی مانند a، ha، ham.   برای درک بهتر مسئله نگاه کنید به ماده ماضی سغدی اذفغد ađßağd* که با تبدیل خوشه همخوانی -dß- به -lf- در آن به الفغد alfağd بمعنی اندوخت/اندوخته تبدیل می شود. و توجه کنید به قابلیت تبدیل همخوانهای گ g و غ ğ و d به y و سپس حذف y در آنها.   در زیر بنگرید به فرایند تحول ماده مضارع ادفگ adfag بمعنای اندوختن به الفه alfa در زبانها و گویشهای ایرانی نو:  ایرانی باستان ha-tvag > ایرانی میانه سغدی ađßag > فارسی دری آغازین الفی alfay > لری/کردی/لکی alfa > تسهیل در تلفظ alafa

برگرفته شده از کتاب گویشهای فیلی، منصور بزرگمهر