وقتی که در شهر سوخته ی سیستان کاسه ای از حفاریها این شهر بدست آمد باستان شناسان متوجه شدند که دور تا دور این کاسه به شکل یک نوار حرکات پریدن یک بز با درخت خرما 🌴را نمایان می کند . نبرد بز با درخت خرما بازگو کننده داستان کودکانه ی درخت آسوریک است. اگر این کاسه را لختی بچرخانیم . دقیقن حرکت پریدن بز با درخت خرما را متحرک خواهیم دید و این را در اصلاح کهن و در زبانهای پهلوی ” پِریپ وِین” میگویند .
به قلم : حسین حسن زاده رهدار/شاعر و پژوهشگر
وقتی که در شهر سوخته ی سیستان کاسه ای از حفاریها این شهر بدست آمد باستان شناسان متوجه شدند که دور تا دور این کاسه به شکل یک نوار حرکات پریدن یک بز با درخت خرما 🌴را نمایان می کند . نبرد بز با درخت خرما بازگو کننده داستان کودکانه ی درخت آسوریک است. اگر این کاسه را لختی بچرخانیم . دقیقن حرکت پریدن بز با درخت خرما را متحرک خواهیم دید و این را در اصلاح کهن و در زبانهای پهلوی ” پِریپ وِین” میگویند .
پِریپ همان فریب است که در گویشهای زبان لُری بویژه بختیاری با حرکت زیرین فِ چون چون حرکت زیرین پِ در زبان پهلوی فِریو میگویند . بخش دوم این واژه وِین vin است که همان ” بین ” بُن مضارع فعل دیدن ؛ و آن را می توان واژه ی ” فریب بین ” برگرداند. واژه ای که اکنون واژه بیگانه ی” انیمیشن ” جای آن را محکم گرفته است.
اما حکایت نبرد بُز با درخت خُرما نخستین بار به زبان پارتی در شرق و شمال شرق فلات ایران سروده شد . پس از اینکه در دوره ی ساسانیان نوشتار و برگردانهای ادبی ؛ دینی ؛ دانش پژوهی ؛پزشکی نجوم از متون کهن تری به زبان پهلوی ساسانی برگردان و جانی دوباره در کالبد فرهنگ مردم شد ، درخت آسوریک نیز به پهلوی برگردان گردید، منتها این بار به زبان شعر و گاه نثر موزون و بسیار ساده ی پهلوی . گرچه این داستان یک داستان فولکلور باستانی است ولی یکی از شیرین ترین.حکایتهای نمادین در بیان جنگهای ایران با روم شرقی است . از آنجایی که در زبان پهلوی به درخت خرما “موگ”(mog) گفته میشود و در لُری بختیاری درخت خرما را ” مُو ” بر وزن تو (شما)میگویند. و این مُو را سبب شد که برخی مَو (درخت انگور / رز) به پندارند و از این رو قصه ی رز و میش را در ادبیات کودکانه در مکتب خانه های قرون گذشته تدریس می شد که در جای جای مناطق بختیاری و خوزستان جای پای این منظومه شفاف است . لذا بر آن شدم تا پس از جستجوی بسیار به اصل درخت آسوریک دسترسی پیدا کنم. سپس تر این قصه کودکانه را به زبان شعر برگردان کنم به گونه ای که قصه عاری از هرگونه دخل و تصرف شخصی شود.
درخت آسوریک یا دار سورستان همان درخت آشور یا آسور و آسوریک همان آسوریه و سوریه که ایالتی از ایران کهن بود و بز نمادینه ای که تصاویرش در جامها و کاسه های سفالین و برنجی و زرین با همه ی خوش نقشی آذین موزه های جهان شده است همچنانکه تصاویر تجسمی زیادی از آثار بدست آمده در سرتا سری این کهن بوم و بر با نقش این حیوان دیده شده که روزی مورد علاقه ایرانیان کهن بود گرچه حیوانی مخرب برای منابع طبیعی به حساب آمده است.
و اما گوشه ای از درخت آسوریک به لُری بختیاری
👇
🌴🌴🌴🌴🌴
داری بی به دارستون /به چمی ز سورستون
بُن س هُشگ و سرس هیل/پَرس مهنه به نی جیل
چی انگیری هِد بارس/شرینه میوه دارس
چینو قند و شکروار/سی مردمون ی بسیار
ئی دار ِ اُر مُو خوندی/ وِ بز داد غُره لوندی
که مو سرم ای تیشتر/ هنر دارم زت بیشتر
*
به هر حال درخت خرما به شرح و تعریف از خود و سود رسانی هایش به مردم میگوید .
و اما بز .👇
بُز هم جمنید سر و ریش/ ندادس پاسخی لیش
بز که رِوِه به بازار /هونه هِدک خریدار
هرکه دِرَم(دِرهَم) نداره/مازه س نی وِراره
خرما چو مند به بازار /بو ترش و دل آزار
تو کُفته ای ای لیوه /چی میخ منه طویله
چینونه که و با ناز/مِرواری ونم تی گراز
و
در پایان این داستان به زبان پهلوی به دعایی میرسم که میگوید :،هر کس این سروده را نگهداشت و آنرا را باز نوشت کرد و به دیگران داد از دیرزیوی بهرمند شود به تعداد سروده های این داستان ؛ و سر دشمن مُرده بیناد و در گیتی تن خسرو(بلند آوازه) و در مینو رستگارباد
از منظومه کتاب کودکان /درخت آسوریک(دار ِ سورستون) برگردان سروده تاته رهدار
برداشت با ذکر نام نویسنده آزاد است
