مهیار شمس/ روانشناس و مدرس دانشگاه ، نویسنده کتاب فن بیان کودک و نوجوان ادبیات یکی از راه های سرمایه گذاری و ابزاری قدرتمند برای رشد و شکوفایی کودکان و نوجوانان آینده سازان کشور است. ادبیات کودک و نوجوان شامل تمام تلاش و فعالیت های هنرمندانه ایست که در قالب کلام برای هدایت کودک به […]
مهیار شمس/ روانشناس و مدرس دانشگاه ، نویسنده کتاب فن بیان کودک و نوجوان
ادبیات یکی از راه های سرمایه گذاری و ابزاری قدرتمند برای رشد و شکوفایی کودکان و نوجوانان آینده سازان کشور است.
ادبیات کودک و نوجوان شامل تمام تلاش و فعالیت های هنرمندانه ایست که در قالب کلام برای هدایت کودک به سوی رشد با زبان و شیوهای مناسب و در خور فهم او صورت میگیرد و از اهداف آن، آشنا کردن کودکان با مسائل گوناگون زندگی، کشف استعدادهای ذهنی مختلف کودکان و نوجوانان است
ادبیات ابزاری قوی در انتقال مفاهیم ، اطلاعات و در نهایت در تکوین شخصیت که در جهانبینی کودک تأثیر زیادی دارد و در واقع ساماندهی آرزوها و اهداف اوست.
ادبیات کودک و نوجوان، فعالیتی هوشمندانه اســت به ماننــد مجسمه ســاز، ســبب شکل دهی پیکره شخصیت انسان ها از کودکی می شود و از انسان ها، آدم می سازد به رشــد شخصیت و ابعاد روانی کــودکان جهت می دهــد و باعث شــکوفایی بعدهای دیگر جســمانی و روانی کودکان خواهد شد
مسایل عاطفی و هیجانی که یکــی از مهم تریــن و تأثیرگذارترین بُعد در ادبیات کودکان اســت . کــودکان در این ســن گرایــش زیادی به احساســات مثبت، محبت و هیجان توسط افراد دارند.
کودک از راه ادبیات چهره ها و نقش های مختلف اجتماع را میبیند و با نقشها و روشهایی که باید در پیش بگیرد، آشنا میشود.
بُعــد اجتماعی ادبیات، بُعدی که به شــیوه ای هم نوایی، کارگروهی را در کــودکان ایجاد کند بحث در مورد مشارکت کودکان، ایجاد لذت از کارهای گروهی، تصمیم گیــری و برنامه ریزی را مطرح می کند.مســئله بعدی، بُعد رفتاری ادبیات است. اینکه کودکان چگونه رفتارهای خود را کنترل، مهار و هدایت کننــد. بحــث خویشــتن داری، جرات منــدی در رفتار، قاطعیت، مهارت های زندگی، هم دلی و… که مستقیماً بــا مهارت های رفتاری کودک در ارتباط اســت که الزم است در ادبیات کودکان موردتوجه قرار بگیرد
اما اگر تمام شــعرو داستان را صرفاً در قالب آموزشــی به کودکان ارائه دهیم، بحث عاطفه مثبت، شــادکامی و انــرژی و… از بیــن می رود و اشــعار کــودکان تبدیل به اشــعاری خشــک به نــام آموزش می شــود. کودک مــا از طریــق رســانه و محیط های آموزشی به اندازه کافی آموزش می بیند. درنتیجه گاهی الزم است بعضی از اشــعار، صرفاً برای ایجاد لذت در کودکان باشد.
یکی از مهم ترین اهداف و تأثیــرات ادبیات بر روحیه کــودکان، پرورش روحیه تخیلی، تصویرســازی ذهنی، روحیه ابتکار عمل در کودک است.
تأثیر آموزش ادبیات بر هوش کلامی، هوش اجتماعی، آموزش مهارت های زندگی، تقویت حافظه دیداری و شنیداری کودک، تقویت توجه انتخابی و… بسیار زیاد است
هنر و فعالیت هنری، به دلیل وجه زیبایی‌شناسانه و درگیر کردن احساس و عواطف کودکان، بهترین ابزار تقویت حواس پنج گانه شناخت جهان برای آن‌هاست و امکاناتی گسترده برای تجربه‌هایی غنی‌تر و مفید‌تر در اختیار آنها قرار می‌دهد.
ادبیات توانایی نگاه کردن به زندگی از دید دیگران به ما می‌دهد و از طریق سفری که با کلمات نگاشته شده تخیل خواننده را قوت می‌بخشد. ذهن ما را گسترش می‌دهد و افق‌های دور را می‌نمایاند. کمک می‌کند به واقعیت‌های مختلف زندگی توجه بیشتری داشته باشیم و بتوانیم با جامعه کنار بیاییم.
ادبیات پنجره‌ای است برای نمایش تجربیات زندگی و داستان‌هایی که غم و شادی و انواع احساسات انسانی را در خود دارند و کلمات همیشه مهم‌ترین بخش زندگی ما هستند چرا که به واسطۀ واژه‌ها ادبیات موجب تقویت روابط انسانی میشود.
ادبیات به عنوان یک عامل سازنده شحصیت یابازدارنده می‌تواند و پیشگیری از اختلالات فردی واجتماعی می تواند موثر و راهگشا باشد
هدف ادبیات کودکان ، ساختن جامعه با تکیه بر تجربیات گذشته ،آینده نگربوده و نقش بزرگی بر عهده دارد که هدفهای مختلف را در بر میگیرد:
آماده شدن کودکان ونوجوانان برای شناختن ، دوست داشتن وساختن محیط از طریق ادبیات است که مسائل مختلف را می‌شناسند و راه‌های گوناگون رو‌برو شدن با آنها را می‌بینند وتجربه می‌کنند ودر نتیجه این گسترش دیدوتخیل ،قدرت تفکر و سازندگی بیشتر به دست می‌آورند.
شناساندن کودکان ونوجوانان به خویشتن ،ایجاد احترام به اصالت انسانی و میل به اعتلای مداوم ادبیات کودکان ونوجوانان باید بتواند انواع نیازهای روانی آنهارا بشکافد ،بپروراند و تاحد امکان ارضا کند
ادبیات باعث می شود هر سرزمین شباهت‌ها و اختلافهای مردم سایر نقاط جهان را نشان دهد در آنها قدرت تحمل و پذیرش اختلافهای ظاهری وتفاوت راه روشن زندگی ونظر‌گا‌ه‌ها را ایجاد می‌کند از این راه صلح و دوستی جایگزین کج‌نگری‌ها ،اختلا‌فات و خصومت‌ها میشود
کــودکان، آینــده جامعه انــد. هر چه ما در تنظیم ادبیات کودکان با دقت بیشتری رفتار کنیم و سعی داشته باشیم به اهداف ادبیات کودکان نزدیک شویم بهتر می‌توانیم کودکانی را برای زندگی آینده آماده کنیم که اختلالات رفتاری واجتماعی کمتری داشته باشند
باید داستانهای متناسب با نیازهای کودکان تنظیم شود تا آنها را به تعادل روحی و رفتاری برساند «قصه نمی تواند جانشین زندگی شود ولی قصه می‌تواند زندگی را پر بار تر و شیرین‌تر کند .
تکیه هوشمندانه ادبیات بر روابط متقابل، جرآت ابراز وجود، نقش مهارتهای اجتماعی در پیشبرد اهداف فردی و اجتماعی و حتی مدیریت خانه و جامعه بیانگر نزدیکی ادبیات با مسائل روان شناسی است و استفاده از آن در بالا بردن رشد اجتماعی و بهداشت روان نقش بسزایی دارد
رشد اجتماعی، بخش مهمی از رشد همه جانبه ی کودکان است. این جنبه از رشد، ارتباط نزدیکی با ادبیات کودکان دارد. بررسیهای انجام شده نشان می دهد که تقویت رفتارهای مثبت اجتماعی کودکان به صورت مستقیم یا از راه پند و اندرز میسر نمی گردد، بلکه ارایه ی الگوهای مناسب در عمل و یا از طریق شخصیت پردازی های جذاب در داستان ها، اشعار، سرگذشت ها و … در این زمینه ی تأثیر گذاری بیشتری دارد.
در دنیای رو به تحولی که در آن، ارتباط و توانایی برقراری ارتباط با دیگران نقش عمده‌ای در موفقیت افراد دارد باید به نیازهای اجتماعی توجه بسیار شود. کودکان و نوجوانان درصورتی که بتوانند با بزرگسالان، با همسالان خود، با افراد بیگانه، با معلم و با والدین ارتباط مناسب برقرار کنند، قادر خواهند بود بسیاری از نیازها و مشکلات خود را در زندگی برطرف کنند.
معمولاً این افراد در برخورد با دیگران از اعتمادبه‌نفس لازم برخوردارند و می‌دانند مشکلی را که در رابطه با دیگران یا در همکاری با دیگران دارند، چگونه حل کنند. داشتن فرصت کافی برای برخورد با دیگران به‌تدریج امکان شناخت شخصیت‌ها و توانایی برقراری ارتباط با شخصیت‌های مختلف را فراهم می‌آورد؛ فرد می‌تواند به مشکلات شخصیتی خود نیز پی‌ببرد و در جهت اصلاح آنها برآید.
اعتماد به نفسی که در برخورد با دیگران به دست می‌آید، کلید اصلی حل بسیاری از مشکلات شخصیتی فرد، و حل مشکلات دیگران است. مجموع این توانایی‌ها زیربنای یک زندگی اجتماعی سالم را فراهم می‌آورند.
از جمله عواملی که در ساختن زندگی اجتماعی سالم و توانایی ارتباط با دیگران اثر دارند، مطالعهٔ کتاب‌هایی است که توانایی برقراری ارتباط با دیگران، و روحیهٔ همکاری و همیاری را در افراد تقویت کنند.
مهیار شمس تاکید بر نقش و کارکرد هنر و ادبیات در افزایش سلامت روان، تصریح کرد: هنر و ادبیات به‌صورت خاص در کاهش افسردگی و راحت‌تر گذراندن سختی دوران پساکرونا تأثیر بسزایی دارد.
تأثیر ادبیات در روان آدمی و روابط فردی و اجتماعی موردی است که نمی‌توان آن را انکار کرد.اما باید امروزه این مطلب را به صورت علمی مطرح کرد و درروانشناسی از آن بهره برد لازم است که هنرمندان نویسندگان اساتید ادبیات و روانشناسان ، جامعه شناسان دست به دست هم دهند تا از ادبیات در سطح وسیع تری برای اصلاح اختلالات فردی و اجتماعی استفاده کنند .
همیشه پیشگیری بهتراز درمان است. اگر ما در زمینه‌ی ادبیات برای گروه‌های سنی پایین برنامه ریزی کنیم موفقیت بیشتر و بهتری به دست می آوریم زیرا در هنگام کودکی ، شخصیت فرد درحال شکل گیری است و با استفاده از قصه و شعر ادبیات کودکانه می توانیم قوانین اجتماعی ، مهارت های زندگی مفاهیم اخلاقی ، تربیتی را آموزش دهیم .آموزش غیر مستقیم که کودکان را در برابر اختلالات فردی و اجتماعی واکسینه می‌کند
پیشــنهاد می کنم والدین هرهفته یا هر ماه حداقل یک کتاب کودک، برای فرزندانشان خوانده شود زیرا مهم ترین اثر آن، رشــد دل بستگی بین کودک و والد است.
گهر بی هنر زاروخوارست وسست به فرهنگ باشد روان تندرست
مهیار شمس
مدرس دانشگاه
مربی مهارت های زندگی
ارشد روانشناسی شخصیت
کارشناس مجری صداوسیما
نویسنده کتاب معماری کلام (مهارت های ارتباط کلامی با رویکرد روانشناختی) و کتاب فن بیان و هوش کلامی کودک‌و نوجوان
